(Dit artikel verscheen voor het eerst op Focussen op dieren in het wild)

'Komodo' is voor de meeste mensen een bekend woord en bijna iedereen heeft wel eens gehoord van de beruchte Komodovaranen, maar toch lijken maar weinig mensen veel te weten over het eiland Komodo zelf en de verhalen achter de beroemdste bewoners. Dit dorre eiland van 390 km² is een van de kleinere eilanden die deel uitmaken van een Indonesische keten die bekend staat als de Kleine Sundas. Deze archipel ligt ten oosten van de Grote Soendas (ook bekend als Sundaland), waarbij de laatste bestaat uit het Maleisische schiereiland en de enorme eilanden als Sumatra, Java en Borneo en het kleinere Bali. Net ten oosten van Bali ligt een diepwaterkanaal dat Bali scheidt van het volgende kleine eiland, Lombok. Ondanks dat de breedte van deze Straat van Lombok slechts 35 km bedraagt, is het eigenlijk een tamelijk belangrijk kenmerk, aangezien het de Grotere en Kleinere Sundas scheidt en deel uitmaakt van een belangrijke zoögeografische divisie die bekend staat als Wallace's Line. Heb geduld met mij terwijl ik de relevantie van dit feit uitleg.

Terug in de tijd, naar de jaren 1854-62, reisde een Britse ontdekkingsreiziger en natuurhistorische verzamelaar met de naam Alfred Russell Wallace door een toen weinig bekend gebied dat hij 'The Malay Archipelago' noemde, en in 1869 publiceerde hij een boek met die titel. dat een van de meest populaire en invloedrijke verslagen van wetenschappelijke verkenning werd, geschreven in de 19e eeuw. Wallace was niet alleen de eerste westerling die levende paradijsvogels in het wild beschreef, maar ontdekte ook meer dan duizend nieuwe soorten vogels en andere levensvormen. Omdat hij verzamelen deed als commerciële activiteit en daarom veel tijd in de regio doorbracht om grote aantallen exemplaren te verzamelen (een ongelooflijke 125.000!), had hij de tijd en het materiaal om na te denken over de verschillen tussen individuen van soorten, evenals over veranderingen in de soorten. diversiteit aan fauna tussen de talrijke eilanden die hij verkende. De eerste bracht hem ertoe om onafhankelijk natuurlijke selectie voor te stellen als de drijvende kracht achter de evolutie. In 1858 schreef hij deze theorie terwijl hij nog in Indonesië was en mailde zijn ideeën naar de toen al gewaardeerde Charles Darwin, die zich in een nogal moeilijke situatie bevond; Wallace is zojuist op het idee gekomen dat Darwin de afgelopen twintig jaar onderzoek heeft gedaan met de bedoeling om te publiceren. Het eindresultaat was dat Darwin met spoed een korte paper bezorgde aan de Linnean Society of London, samen met Wallace's ideeën over evolutie. Darwin, destijds de bekendste van het duo, werd uiteindelijk vereeuwigd als de vader van de evolutietheorie door natuurlijke selectie. Dit werd verder verankerd door de publicatie van Darwin het jaar daarop van zijn beroemde boek: 'On the Origin of Species'. Sommige auteurs zijn zelfs zo ver gegaan dat ze beweren dat Darwin de ideeën van Wallace had gestolen en alle eer en glorie naar zich toe had getrokken, maar Wallace toonde op geen enkel moment enige bitterheid omdat hij naar de achterbank werd gedegradeerd en in feite werd hij een fervent voorstander van Darwin.

Wallace stuitte ook op het concept van zoögeografische grenzen en kreeg de titel van ‘vader van de biogeografie’. Hij merkte op dat ten westen van de Straat van Lombok de fauna van de Grote Sundas van oorsprong bijna puur Aziatisch was (typische soorten waaronder apen, neushoorns, katten, spechten, barbets enz.), maar dat de fauna ten oosten van dit kanaal een sterk Australaziatisch element (typische soorten waaronder buideldieren, kaketoes, honingeters, megapoden enz.). Wallace stelde daarom een ​​theoretische lijn voor, die nu ter ere van hem wordt genoemd als Wallace's Line. Deze lijn vervolgde zich noordwaarts vanaf de Straat van Lombok naar een ander kanaal dat Borneo van Sulawesi scheidde en ook hier bleef deze regel gelden. De regio ten oosten van de lijn is niet puur Australaziatisch, maar een sterke mix van Aziatische en Australaziatische fauna. Verder naar het oosten kan nog een duidelijke lijn worden getrokken die deze eilanden met gemengde fauna scheidt van die van bijna puur Australaziatische oorsprong. Dit staat nu bekend als de lijn van Lydekker. Later onderzoek heeft aangetoond dat deze lijnen correleren met continentale platen, waarbij de eilanden ten westen van Wallace's Line via het Sunda Shelf zijn verbonden met continentaal Azië en die ten oosten van Lydekker's Line met de Sahul Plate die Nieuw-Guinea met continentaal Australië verbindt. De eilanden die tussen deze twee lijnen liggen, vormen samen een landmassa van 347.000 km² die nu Wallacea wordt genoemd. Ze zijn niet sterk verbonden met enig continentaal plat en hun fauna is, zoals gezegd, een fascinerende mix van Aziatische en Australaziatische oorsprong.

De Kleine Soenda's vormen een integraal onderdeel van Wallacea, en Komodo is slechts een van de kleinere Kleine Soenda-eilanden. Het ligt ingeklemd tussen de veel grotere eilanden Sumbawa en Flores, allemaal van vulkanische oorsprong. Komodo heeft slechts één dorp (groeiend van slechts 30 dorpelingen in 1928 tot ongeveer 2.000 inwoners nu) dat van vrij recente oorsprong is; de nederzetting zou gesticht zijn door veroordeelden die verbannen waren naar dit afgelegen en nogal dorre en onheilspellende eiland. Verhalen over vuurspuwende draken met een lengte van meer dan 7 meter deden al een tijdje de ronde, maar ondanks dat hij langs Komodo zeilde, landde Wallace niet op het eiland en miste hij de ontdekking van 's werelds grootste hagedis. Pas in 1910 zette een ambtenaar van het Nederlandse Koloniale Bestuur in Flores, luitenant Steyn van Hensbroek, een expeditie van gewapende soldaten op touw om dit angstaanjagende beest te onderzoeken. Na een paar dagen wisten ze een Komodovaraan te doden en deze soort in de westerse wereld te introduceren. In 1912 bezocht de directeur van het Zoölogisch Museum op Java, Peter Ouwens, ook Komodo, verzamelde meer exemplaren en beschreef de soort formeel als Varanus komodoensis. Er werd zoveel belangstelling gewekt door deze grootste van alle hagedissen dat de Nederlandse regering zich in 1915 zorgen maakte over het behoud van de Komodovaraan en een verordening uitvaardigde voor hun bescherming.

Er bestaan ​​twee theorieën over de redenen voor de ontwikkeling van zo’n enorme hagedis; de traditionele gedachte was dat de Komodovaraan een voorbeeld was van eilandgigantisme, een biologisch fenomeen waarbij eilandvormen de neiging hebben te evolueren naar grotere taxa (en omgekeerd continentale vormen kleiner worden). Uit recent bewijsmateriaal blijkt echter dat de Komodovaraan een oud overblijfsel is van gigantische hagedissen die in Australië zijn geëvolueerd, maar tijdens het Pleistoceen samen met andere megafauna zijn uitgestorven. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, komt de Komodovaraan niet alleen voor op het gelijknamige eiland Komodo (dat een geschatte populatie van 1.000 dieren herbergt), maar wordt hij ook aangetroffen op de nabijgelegen kleinere eilanden Rinca (1.000), Gili Desami (100) en Gili Motang. (ook 100) en westelijk Flores (tot 2.000). Ze zijn onlangs uitgestorven op Padar, waarschijnlijk als gevolg van de extreme jachtdruk op hun belangrijkste prooisoort. De kleinere eilanden, die samen 603 km² land beslaan, zijn sinds 1980 beschermd binnen het Komodo National Park, dat op de Werelderfgoedlijst staat. Op Flores zijn onlangs ook twee reservaten uitgeroepen om de draken te beschermen. De draken bewonen graslanden, open savanne, stranden en laaggelegen moesson- en mangrovebossen op deze droge eilanden.

Met een lengte van maximaal 3,13 meter (10ft 3in) en een gemiddelde van maximaal 90 kg (198 lbs) met een recordgewicht van een wild individu van een opmerkelijke 166 kilogram (370 lbs), (hoewel dit waarschijnlijk een onverteerde maaltijd omvatte), de Komodovaraan is het superroofdier binnen zijn distributie. Elk wezen dat ze kunnen overwinnen en doden valt binnen hun voedingsbereik; van ongewervelde dieren en vogels, mede-Komodovaranen, tot zoogdieren zo groot als waterbuffels en zelfs mensen. Het grootste deel van hun dieet bestaat uit grote zoogdieren die op deze eilanden zijn geïntroduceerd, met name Timorherten, wilde zwijnen, waterbuffels, maar ook geiten en zelfs wilde paarden. Dit roept duidelijk de vraag op wat hun dieet omvatte voordat de mens deze grote zoogdieren introduceerde, en sommige biologen geloven dat de belangrijkste prooi van de draken een uitgestorven soort dwergolifant was!

Timorherten zijn er in overvloed op het eiland Komodo en zijn de belangrijkste prooi van de Komodovaranen. Afbeelding door Adam Riley.

Komodovaranen zijn uitzonderlijk onder de reptielen vanwege hun coöperatieve jachtmethoden in groepen. Hinderlaag is hun belangrijkste aanvalsmethode en ze vallen uit naar de keel of de onderkant van hun prooi, en ze kunnen grote zoogdieren neerhalen met hun staart. Ze voeden zich ook uitgebreid met aas en dankzij hun reukvermogen kunnen ze een dood of stervend dier tot op een afstand van 9,5 km (5,9 mijl) detecteren! Voor het onderdrukken van zulke grote prooien zijn het niet hun enorme klauwen of 60 vaak vervangen, gekartelde tanden (die wel 2,5 cm lang kunnen worden), maar hun speeksel dat van cruciaal belang is. Ze scheiden grote hoeveelheden van deze vloeistof af, die vaak bloederig is, omdat hun tanden bijna volledig bedekt zijn door tandvleesweefsel dat op natuurlijke wijze wordt gescheurd tijdens het voeden. Dit creëert een ideale cultuur voor de meer dan 60 stammen van angstaanjagend virulente bacteriën waarvan is vastgesteld dat ze gedijen in de monden van Komodovaranen. Het blijft nog steeds een mysterie dat de draken zelf geen last hebben van deze bacteriën. Bovendien is ontdekt dat Komodovaranen twee gifklieren in hun onderkaak hebben die gifstoffen bevatten die de bloedstolling remmen, de bloeddruk verlagen, spierverlamming en onderkoeling veroorzaken, wat leidt tot bewustzijnsverlies bij vergiftigde prooien. Er wordt aangenomen dat de combinatie van hun virulente speeksel en gif elk prooidier dat aan de eerste aanval ontsnapt, zal immobiliseren.

Dieren tot de grootte van geiten worden in hun geheel doorgeslikt. Dit proces wordt ondersteund door de losjes gelede kaken, de flexibele schedel en de uitzetbare maag van de draak. Niettemin kan dit een langzaam proces zijn, ondanks het speeksel dat de maaltijd smeert, en er is waargenomen dat Komodovaranen karkassen tegen bomen rammen (en daarbij soms zelfs bomen omverwerpen) om grote prooien door hun keel te dwingen! Een klein buisje onder hun tong is verbonden met hun longen, waardoor ze tijdens dit proces kunnen ademen. Van dieren worden stukjes afgescheurd die te groot zijn om in hun geheel door te slikken. De draken kunnen in één keer tot 80% van hun lichaamsgewicht consumeren en kunnen overleven met slechts een tiental maaltijden per jaar! De grootste mannelijke draken laten hun dominantie gelden en voeden zich als eerste, terwijl de kleinere individuen in hiërarchie volgen. Kleinere mannetjes tonen hun onderwerping met onderdanige lichaamstaal en luide stoomtreinachtige sissen, terwijl draken van vergelijkbare grootte hun toevlucht nemen tot fysieke gevechten, waarbij de verliezer op de vlucht slaat als hij niet wordt gedood en opgegeten door de overwinnaar!

Komodovaranen hebben een broedseizoen, waarbij de paring plaatsvindt tussen mei en augustus en het leggen van eieren in september. Mannetjes vechten met elkaar om toegang te krijgen tot vrouwtjes, en moeten ook de vijandige vrouwtjes worstelen en immobiliseren tijdens de coïtus. Ze vormen echter wel paarbindingen, wat zeer ongebruikelijk is bij reptielen. Ongeveer 20 eieren worden gewoonlijk gelegd in oranjevoetheuvels of zelf uitgegraven holen en worden zeven tot acht maanden uitgebroed. Ze komen uit in april, wanneer de insecten het talrijkst zijn. Jonge draken worden boombewonend om hun kannibalistische senioren te ontwijken en zijn uiterst op hun hoede. De volwassenheid wordt na 8-9 jaar bereikt en hun levensduur kan 50 jaar bedragen. Het is bekend dat Komodovaranen parthenogenese uitvoeren, wat betekent dat vrouwtjes vruchtbare eieren kunnen leggen die mannelijke nakomelingen voortbrengen zonder enig contact met mannetjes van de soort. Door deze aanpassing kan een enkel vrouwtje een eiland koloniseren, mannelijke nakomelingen uitbroeden waarmee het zich later kan voortplanten en nakomelingen van beide geslachten kan voortbrengen.

Komodovaranen zijn onvoorspelbaar en kunnen plotseling agressief worden. Bij een bezoek aan Komodo Island is het verplicht om begeleid te worden door een parkwachter die gewapend is met een gevorkte stok. Met dit instrument duwen ze alle dreigende draken weg door de stok om de nek van de draak te klemmen. Over het algemeen zijn de kleinere en snellere subvolwassenen en vrouwtjes het gevaarlijkst. Tijdens ons bezoek liet onze gids ons littekens op zijn knie zien waar een jonge draak hem had gebeten terwijl hij tijdens een dutje zijn waakzaamheid had laten verslappen! Een drakenbeet is uiterst pijnlijk en resulteert meestal in wekenlange ziekenhuisopname om infecties te bestrijden.

Komodo is de thuisbasis van veel meer dan deze ongelooflijke hagedissen; Er zijn 32 soorten zoogdieren, 128 vogels en 37 soorten reptielen bekend uit het Komodo National Park. Inheemse zoogdieren die op het eiland Komodo voorkomen, zijn onder meer de Aziatische palmcivet en verschillende soorten vleermuizen en knaagdieren, met name de weinig bekende en zeer gelokaliseerde Rinca Rat. Er zijn veel vogels en een vogelaar wordt goed beloond met een bezoek in de vroege ochtend aan het eiland Komodo. Tijdens onze ochtendverkenning hadden we talloze prachtige vogelervaringen, en hoogtepunten waren onder meer groene kamhoenders, oranjevoetige struikhoenders, de ernstig bedreigde geelkuifkaketoe, grote aantallen groene keizerlijke duiven, de mooie gestreepte duif, kleine koekoeksduif, eilandkraagduif -Duif, Witbuikzeearend, Brahmaanse wouw (nestend), Pacifische Koel, Eetbaar nest Swiftlet, Zwartnekwielewaal, Zwartnekmonarch (vooral gebruikelijk), Wallacean Drongo, Gekraagde ijsvogel, Blauwstaartbijeneter, Sunda Pygmy Woodpecker, Australian Golden Whistler, Olive-backed Sunbird, Black-fronted Flowerpecker, Lemon-bellied White-eye, Black-faced Munia en Helmeted Friarbird. Deze lijst met vogels weerspiegelt de gemengde aard van de avifauna van deze Wallacean-eilanden – de struikhoenders, kaketoes, fluiters en monniksvogels zijn bijvoorbeeld van Australaziatische oorsprong; de junglehoenders, coucal, sunbird en wielewaal van Aziatische oorsprong en de ijsvogel, white-eye, koekoeksduif en keizerlijke duif zijn wijdverbreide eilandkolonisten.

Een andere soort uit een Australaziatische familie, de Oranjevoetstruikhoen of Megapode. Deze vogels leggen hun eieren in heuvels met vegetatie en Komodovaranen gebruiken hun verlaten heuvels vaak als hun eigen broedplaatsen. Afbeelding door Adam Riley

De Wallacean Drongo is een aantrekkelijke endemische soort voor Wallacea en wordt vaak aangetroffen op het eiland Komodo. Afbeelding door Adam Riley

Meer dan 1.000 vissoorten (waaronder talloze schitterend kleurrijke rifvissen), 260 soorten koraal en 70 soorten sponzen, evenals Dugong, 14 soorten walvisachtigen en nestelende schildpadden zijn bekend uit de wateren van het nationale park. Snorkelen bij het prachtige en toepasselijk genaamde Pink Beach op het eiland Komodo was een van onze beste koraalrifervaringen in Indonesië.

Komodo Island is zonder twijfel een van 's werelds must-see locaties voor natuurliefhebbers en vogelaars.