Ondanks de aanvankelijke schijn zijn deze vogels in feite zeer grote zangvogels (13-16 inch) en uit onderzoek is gebleken dat ze een oude basale uitloper zijn van de evolutionaire zangvogelboom. Ze gingen ongeveer tegelijkertijd uiteen met de rockjumpers (twee vrij unieke vogelsoorten die endemisch zijn in Zuid-Afrika en nu in hun eigen familie voorkomen), en werden als gevolg daarvan een tijdje zelfs in dezelfde familie geplaatst. Deze classificatie wordt echter niet langer algemeen aanvaard, en naar mijn mening volkomen terecht. Er wordt ook aangenomen dat ze verwant zijn aan de Rail-Babbler of Tropical Asia. Picathartes zijn inderdaad de nachtmerrie van elke taxonoom geweest, omdat ze op een of ander moment ook werden geclassificeerd als babbelaars, vliegenvangers, spreeuwen, grasmussen uit de Oude Wereld en kraaien. Er is ook gesuggereerd dat de picathartes mogelijk de laatste overlevenden zijn van een nu uitgestorven oude vogelorde.

Beide soorten komen voor in dichtbegroeid primair en volgroeid secundair regenwoud, waarbij ze komvormige moddernesten bouwen die zijn bevestigd aan grotwanden en overhangende rotsen, meestal dichtbij een beek om bouwmateriaal te verkrijgen. Hun populaties zijn sterk gefragmenteerd als gevolg van deze nogal specifieke vereisten. De bosbedekking in het verspreidingsgebied van beide soorten wordt in een onhoudbaar tempo vernietigd en de populaties van deze vogels nemen af. Beide soorten picathartes worden met uitsterven bedreigd en staan ​​op de Rode Lijst van de IUCN als kwetsbaar.

Afgelopen december bezocht ik Ghana specifiek om te zoeken naar Withalspicathartes. Kolonies van deze meest gewilde vogel waren historisch gezien overal in het regenwoudgebied van Ghana geregistreerd, maar de meedogenloze boskap had tot gevolg dat alle bekende populaties werden vernietigd, en de vogel werd in Ghana als uitgestorven beschouwd toen ik hem tien jaar geleden voor het eerst bezocht. Omdat we vermoedden dat ze nog steeds voorkwamen, hebben we veel moeite gedaan om tevergeefs naar picathartes te zoeken. Onze vermoedens werden vrijwel bevestigd toen verschillende jagers die ik interviewde zeiden dat ze de vogel kenden en beweerden dat hij nog steeds bestond. Een paar jaar geleden kwam het nieuws dat picathartes was herontdekt in Ghana, in een gemeenschapsbosreservaat! Onderzoekers verkenden de omliggende gebieden en er werden nog meer kolonies ontdekt (een deel van dit onderzoek, inclusief luchtonderzoek, werd ondersteund door fondsen van het Rockjumper Bird Conservation Fund). Een van deze kolonies is nu opengesteld voor toerisme nadat onderzoekers die de vogels bestudeerden, vonden dat de bezoeken van vogelaars niet storend waren.

Om deze reden reisde ik dus naar het afgelegen dorp Bonkro in de centrale regio van Ghana. Hier waren lokale jagers op de hoogte van de kolonie en hadden ze generaties lang de vogels geoogst door tijdens het broedseizoen simpelweg de volwassen exemplaren van hun nest te plukken. Nu de kolonie verboden terrein is voor de jacht, is de bevolking gegroeid en profiteert het dorp enorm van toegangs- en gidsgelden, en wordt er een school gebouwd met dank aan natuurbehoudsfondsen. We kwamen in de middag aan en nadat we onze plaatselijke dorpsgids hadden ontmoet en aan de vriendelijke menigte kinderen wisten te ontsnappen, liepen we door velden met cacao, maïs en andere gewassen. Uitgestrekte boomstronken gaven aan dat deze velden recentelijk primair regenwoud waren geweest. Uiteindelijk glipten we het donkere bos in en volgden een kronkelend pad van ruim drie kilometer, langs massieve bosreuzen met uitgestrekte steunwortels, totdat we een zeer steile helling bereikten. Na een zweterige klim van ongeveer 120 meter lag voor ons de kolonie modderkomvormige nesten vastgeplakt tegen de wanden van een overhangende rots. We installeerden ons rustig op een nabijgelegen rots en wachtten. Picathartes brengen hun dagen door met springen en springen over de bosbodem en over bemoste rotsen en lianen, op zoek naar insecten, slakken en andere prooien. Ze bezoeken ook zwermen legermieren om te jagen op insecten die ze zouden kunnen wegspoelen. Er is heel weinig bekend over hun gedrag buiten hun nest, omdat het ongelooflijk schuwe vogels zijn, die verdwijnen bij de eerste tekenen van verstoring. Rond hun koloniën (waar ze gewoonlijk elke avond naar terugkeren) lijken ze echter hun angst te verliezen, gaan ze dicht bij waarnemers zitten om te strijken, soms negeren ze mensen en tonen ze op andere momenten grote nieuwsgierigheid. Ik was in 2002 op weg naar een Witnekkolonie in Ivoorkust toen er een staatsgreep uitbrak en we met tegenzin moesten terugkeren, dus het eindelijk zien van deze vogel was voor mij een droom die uitkwam, en wat een show gaven ze ons!

Withalspicathartes kunnen ook worden gezien in Sierra Leone, zelfs vrij dicht bij de hoofdstad Freetown. Hier beschouwen de lokale mensen deze vogels als de heilige bewakers van hun nestelende rotsformaties (waarvan wordt aangenomen dat ze voorouderlijke geesten huisvesten) en hebben ze hun kolonies generaties lang beschermd. Ze komen ook voor in Liberia, Ivoorkust en Guinee.

Verder naar het zuiden heeft de grijshals- of roodharige Picathartes een groter verspreidingsgebied langs de Golf van Guinee. De soort komt voor in het zuidwesten van Nigeria, Equatoriaal-Guinea (zowel het vasteland als op het eiland Bioko), Kameroen en Gabon. Onlangs is ook ontdekt dat hij nestelt in de regenwouden van het Sangha-gebied van de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR). Zijn ecologie en gedrag lijken veel op die van zijn iets grotere neef. Ik heb deze soort alleen gezien in het enorme en prachtige Korup National Park in Kameroen. Het bereiken van de locatie brengt een hele beproeving met zich mee, zoals autorijden of varen dicht bij de Nigeriaanse grens, vervolgens een enorme draaibrug over de Mana-rivier oversteken en 9,5 kilometer wandelen naar Picathartes Knoll, waar een kolonie van deze fantastische vogels leeft. Nogmaals, ze zijn het best te zien in de late avond, wanneer ze soms (maar niet altijd) terugkeren naar hun rustplaats dicht bij hun nest. Uit eerdere ervaringen hebben we een succespercentage van 11/12 gehad op deze locatie, soms zijn de uitzichten vluchtig en andere keren zorgen de vogels voor een adembenemende show!